دوران پس از تثبیت (۱۳۳۱ تا ۱۳۴۷)(۳)

دوران پس از تثبیت (۱۳۳۱ تا ۱۳۴۷)(۳)

 

'دشمن زن' (خطیبی) نخستین محصول استودیو اطلس فیلم زمانى به نمایش در مى‌آید که عوارض شهردارى به بیست درصد تقلیل یافته، اما این اثر مورد استهزا و انتقاد واقع شد. در پایان سال ۳۷، بنظر مى‌رسد که بحران در سینماى ایران مرتفع شده و تماشاگران شور و شوق سابق را از خود نشان مى‌دهند و جهش تازه‌اى در فیلم‌سازى آغاز مى‌گردد.

در بهار ۱۳۳۸ بیش از پنجاه فیلم در مرحلهٔ طرح، تدارکات، فیلم‌بردارى و یا آمادهٔ نمایش اعلام مى‌شود. نیمى از آنچه که در سال ۳۸ عرضه مى‌شود، متعلق به کسانى است که براى اولین بار به سرمایه‌گذارى و تأسیس دفاتر و مراکز فیلم‌سازى اقدام کرده‌اند.

'یکى بود یکى نبود' (صبحی، روشنیان)، 'فرشتهٔ وحی' (مهدى بشارتیان)، 'پسر دریا' (شاپور یاسمی، پارس فیلم)، 'دست تقدیر' (احمد گرجی، اطلس فیلم)، 'چک یک میلیون تومانی' ، 'دو عروس براى سه برادر' (محمد عبدی)، 'سایه' ، 'بى‌ستاره‌ها' (محمد متوسلانی، گرشا رئوفی، منصور سپهرنیا، اثر خسور پرویزی)، 'هالو' (حسین امیرفضلی)، 'عشق و حمایت' (امیرفضلی)، 'افسانهٔ شمال' (حسین ناظم‌زاده، دیبا فیلم، ساختهٔ ابراهیم باقری)، 'در جستجوى داماد' (آرامائیس آقامالیان) از فیلم‌هاى سال ۳۸ بشمار مى‌روند.

بى‌ستاره‌ها نخستین تجربهٔ خسروپرویزى است که شباهت‌هایى به ولگردها ساخته فدریکو فلینى دارد. این فیلم نخستین کار مستقل گروه متوسلانی، رئوفى و سپهرنیا است، که رویهم رفته کارکرد خوبى داشت و درآمد قابل توجهى بهمراه آورد.

در جستجوى داماد نخستین ساختهٔ آقامالیان بود. وى تحصیلکردهٔ آلمان بود و با مطالعات خود در تکنیک سینما و دیدى زیبا‌شناسانه و تسلط در بازى گرفتن، تمایزى از خود بروز داد و فعالیت وى را تضمین کرد. کارکرد فیلم متوسط بود.

'عروس کرومه' (فرخ غفاری)، 'شانس و عشق و تصادف' (حسین مدنی، ناجى عقراوی)، 'اینم یه جورشه' (عزیر رفیعی)، 'روز گمشده' (منصور روحی)، 'بازى عشق' (اطلس فیلم)، 'آقا جنى شده' (امینی، اصغر تفکری، عصر طلائی)، 'تپه عشق' (ساموئل خاچیکیان)، 'دوقلوها' (شاپور یاسمى / نخستین فیلم اسکوپ و سیاه و سفید سینماى ایران)، 'گوهر لکه‌دار' (ناتائیل زبولانی، ابراهیم مرادی)، 'آسمان جل' (نصرت‌الله وحدت)، 'چشمهٔ آب حیات' (سیامک یاسمی، پارس فیلم، نخستین فیلم محمدعلى فردین)، 'مى‌میرم براى پول' (رئیس فیروز)، 'آقاى شانس' (محمد درم‌بخش)، 'جوانان امروزی' (عبدالعلى منجم، حکیمی)، 'داماد میلیونر' (عشقی، آسیا فیلم)، فیلم‌هاى بعدى سال ۳۸ بودند.

به این ترتیب در سال ۳۸ بار دیگر سینماى ایران گرفتار بحران تازه‌اى مى‌شود.

سال ۱۳۳۹ در شرایطى آغاز مى‌شود که دست‌‌اندرکاران سینما به رکودها و رونق‌ها و تلخى و شیرینى متناوب آن واقفند، اما علل را درک نمى‌کنند.

در سال ۳۹ سندیکاى تهیه‌کنندگان فیلم شکل گرفت، اما توان کافى و معیار مناسبى جهت بررسى کیفى فعالیت‌هاى دست‌اندرکاران نداشت.

فیلم‌هاى این سال عبارتند بودند از:

'شیرفروش' (دکتر کوشان)، 'دوستان یکرنگ' (عباس شباویز)، 'بیم و امید' (احمد گرجی)، 'صفرعلی' (سعید نیوندی)، 'آخرین هوس' (بابک آودیسیان)، 'ماجراى پروین' (مهدى بشارتیان)، 'فردا روشن است' (سردار ساگر)، 'شدشدنشدنشد' (هوشنگ شفتی)، 'چشمهٔ عشاق' (صمد صباحی، ویگن، آژیرفیلم)، 'عروسک پشت پرده' (مجید محسنی)، 'پول حلال' (فریدون قوانلو)، 'آیینه تاکسی' (عزیز رفیعی، شکرالله رفیعی، عباس همایون)، 'اول هیکل' (سیامک یاسمی)، 'بچه ننه' (امین امینی)، 'آرشین مالالان' (صباحی، ویگن)، 'دخترى از اصفهان' (گرجی)، 'ستارگان مى‌درخشند' (محمدعلى زرندی، نخستین بازى پوران)، 'آرامش قبل از طوفان' (خسرو پرویزی)، 'کى به کیه' (رضا کریمی، على تابش، عزیزا...، بهادری)، 'پیمان' (مهدى رئیس فیروز)، 'فرشته فراری' (احمد گرجی)، 'بچه‌هاى محل' (آرامائیس اقامالیان، محمد متوسلانی)، 'مروارید سیاه' (سیامک یاسمی، دکتر رفیع)، 'ماجراى جنگل' (مهندس مهدى میرصمدزاده)، 'حادثهٔ جزیره' (بشارتیان)

سینماى ایران در سال ۳۹ با شکست شروع مى‌کند و به همین ترتیب پایان مى‌یابد. بدون آن‌که بین ۲۷ نمونهٔ عرضه شده حتى یک فیلم با ارزش وجود داشته باشد.

دههٔ ۴۰ در موقعیتى آغاز مى‌شود که سینما چهاردهمین سال حیات خویش را در مرحلهٔ تولد دوم آغاز مى‌کند. در این زمان صاحب‌نظران و نویسندگان سینمایى سعى در ایجاد سینمائى مستقل داشتند و سعى مى‌کردند با حمایت و راهنمایى‌هاى خود این خواسته را عملى سازند. اما بدلیل فقدان ادراک و معرفت کافى و نیز تلقى سودجویانه و کاسبکارانهٔ اکثریت دست‌اندرکاران سرانجام اهل قلم از توجه خود به تولیدات سینماى ایران کاستند و به این ترتیب اکثریت فعال بى‌فرهنگ در سینماى ایران، بدون دغدغه از هشدارها و بیم‌ها و انتقادها به کسب خویش مشغول شدند.

طى سال ۱۳۴۰، ۲۷ فیلم عرضه شد که ۱۳ فیلم به حداقل فروش دست یافت و بقیه فروش بالاترى داشتند. تنها دو فیلم کمتر از سقف تعیین شده کارکرد داشتندو به شکست منجر شدند.

نخستین فیلم سال ۴۰، عمو نوروز ساخته سیامک یاسمى بود، دندان افعى و سایهٔ سرنوشت از اسماعیل کوشان فیلم‌هاى بعدى بودند. نمایش‌هاى بعدى به فیلم‌هاى 'دختر همسایه' و 'انسان پرنده' (پرویز خطیبی)، 'آتشپارهٔ تهران' (فرج‌الله نسیمیان)، 'آهنگ دهکده' (مجید محسنی)، 'مرغابى سرخ‌کرده' (نصرت‌ا... وحدت)، 'عسل تلخ' (حسین مدنی)، 'دام عشق' (عزیزالله رفیعی)، 'خروس بى‌محل' (عزیزا... رفیعی)، 'خانم عوضى گرفتی' (حسین مدنی)، 'آتش و خاکستر' و 'دخترى فریاد مى‌کشد' (خسرو پرویزی)، 'فریاد نیمه‌شب' (ساموئل خاچیکیان)، 'یک قدم تا مرگ' (خاچیکیان)، 'دختران حوا' و 'گرگ صحرا' (سعید نیوندی)، 'على واکسی' (سردار ساگر) 'بیوه‌هاى خندان' (نظام فاطمی)، 'تازه بدوران رسیده' (محمود کوشان)، 'گلى در شورە‌زار' (مهدى رئیس فیروز)، 'عشق و حماقت' (حسین امیرفضلی)، 'عشق بزرگ' (محمدعلى جعفری)، 'پستچی' (رفیع حالتی)، 'صد کیلو داماد' (عباس شباویز)

در آغاز سال ۴۱ از بین ۵۰ عنوانى که در مراحل مختلف تدارکات، فیلم‌برداری، تدوین و یا امور فنى بودند، تنها ۲۷ عنوان امکان نمایش یافتند و یازده تهیه‌کننده و ۸ کارگردان جدید معرفى شدند.

فیلم‌هاى سال ۱۳۴۱، سبک و معمولى و اکثراً فاقد جذابیت بودند. توفیق تجارى این سال به فیلم 'دلهره' تعلق داشت و چند فیلم 'کلاه مخملی' ، 'گذشت' و 'عروس دهکده' . سال ۴۱ با قلم 'کلاه مخملی' (دکتر کوشان) و 'دخترها اینطور دوست دارند' (اسماعیل پورسعید) آغاز مى‌شود. 'کلاه مخملی' نخستین فیلم 'وایداسکرین رنگی' سینماى ایران است.

انتقام روح و اهریمن زیبا دو فیلم دیگرى هستند که دکتر کوشان در سال ۴۱ به نمایش در مى‌آورد. انتقام روح یک کمدى ترسناک با شرکت مجید محسنى است و اهریمن زیبا یک درام جنایی. سایر فیلم‌هاى این سال عبارت‌اند از:

'گربهٔ وحشی' (پرویز خطیبی)، 'آخرین گذرگاه' (خسرو پرویزی)، 'زمین تلخ' (خسرو پرویزى و اصغر بیچاره)، 'طلاى سفید' (جمشید شیبانی)، 'ورپریده' (سیامک یاسمی)، 'سوداگران مرگ' (ناصر ملک‌‌مطیعی)، 'عروس دهکده' (ملک‌مطیعی)، 'نصیب و قسمت' (ابراهیم باقری، فرج‌الله نسیمیان)، 'خداداد' (امین امینی)، 'پنجه' (امین امینی)، 'مکر ابلیس' (ابوالقاسم جنتى عطایی)، 'گل گمشده' (عباس شباویز)، 'زن دشمن خطرناکى است' (رضا کریمی)، 'لالهٔ آتشین' (محمود نوذری)، 'کلید' (محمود نوذری، ژرژ لیچنسکی)، 'ساحل دور نیست' (سردار ساگر)، 'گذشت' (نسیمیان)، 'اشک شوق' (احمد صفایی)، 'گرگ‌هاى گرسنه' (محمدعلى فردین)، 'چادرنشین‌ها' (على محزون، اکبر سلیمان حشمتی)، 'دلهره' (خاچیکیان)، 'در انتهاى ظلمت' (ابوالقاسم ملکوتی)، 'قربون خودم' (محسنی).