سینمای ایران در فاصله (۱۳۵۷ - ۱۳۴۸)

سینمای ایران در فاصله (۱۳۵۷ - ۱۳۴۸)

 

مهم‌ترین حادثه تاریخ سینماى ایران در سال ۱۳۴۸، نمایش فیلم 'قیصر' (مسعود کیمیایی) و 'گاو' (داریوش مهرجویی) است. نمایش این دو فیلم تحولى در جناح‌هاى مختلف فیلم‌سازى بوجود آورد و بعد سینماى تجاری، سینماى روشنفکرى و سینماى تلفیقى (از تلفیق دو سینماى تجارى و روشنفکری) بوجود آمدند.

در زمینهٔ سینماى تجارى فیلم‌هاى زیرساخته شدند؛ 'تک‌خان' و 'شهر آشوب' (فریدون ژورک)، 'سه‌فراری' (آرامائیس آقامالیان)، فیلم‌هاى 'پسران قارون' ، 'جدایی' ، 'عشق کولی' ، 'تعطیلات داش‌اسمال' و 'پا تو کفش من نکن' (رضا صفایی)، 'عدل الهى و جیب‌بر خوشگله' ساختهٔ مشترک اسماعیل کوشان و تورکرانیان اوغلو، 'عشق آخرین' (احمد نجیب‌زاده)، 'تهران مى‌رقصد' (پرویز خطیبی)، 'قاتلین هم مى‌گریند' (عزیزالله بهادری)، 'زن وحشى وحشی' (عزیزالله بهادری)، 'قهوه‌خانه قنبر' (منوچهر صادق‌پور)، 'گرفتار' (محمود کوشان)، 'نعرهٔ طوفان' (ساموئل خاچیکیان)، 'یک دل و دو دلبر' (نصرت‌الله وحدت)، 'سوگند سکوت و رابطه' (ایرج قادری)، 'قلب‌هاى طلایی' (اسماعیل پورسعید)، 'شکوه قهرمان' (محمد زرین‌دست)، 'نسل شجاعان' (دکتر کوشان)، 'آخرین مبارزه' (سیاوش شاکری)، 'پهلوان پهلوانان' (ابراهیم باقری)، 'راهى به‌سوى خدا' (ابراهیم باقری)، 'دنیاى پرامید' (احمد شیرازی)، 'روسپی' (عباس شباویز) - در این فیلم آذرشیوا موفق به دریافت جایزهٔ سپاس مى‌شود؛ 'عبدالله شرخر' (کاظم سالکی)، 'غول بیابونی' (عزیز رفیعی)، 'قصهٔ دل‌ها' (حمید مجتهدی)، 'ستاره فروزان' (اسدالله سلیمانى‌فر)، 'گناه مادر' (قدرت‌الله بزرگی)، 'مردان روزگار' (مازیار پرتو)، 'قصر زرین' (محمدعلى فردین)، 'دنیاى آبی' (صابر رهبر)، 'گربه را دم حجله مى‌کشند' (داود اسماعیلی)، 'معجزهٔ قلب‌ها' (خسرو پرویزی)، 'ضرب‌شست' (موسى افشار)، 'گربهٔ کور' (آخرین ساختهٔ سردار ساگر در ایران)، 'بهشت دور نیست' (اسماعیل ریاحی)، 'مالک دوزخ' (امیر شروان)، 'نعرهٔ گرگ' (روبرت اکهارت)؛ دو فیلم پایانى سال ۱۳۴۸، 'سردر زندگى و بازى خطرناک' از مهدى رئیس‌فیروز است که به نمایش در مى‌آید.

در زمینهٔ سینماى روشنفکرى و تلفیقى این فیلم‌ها به نمایش در آمدند:

'خانه کنار دریا' (دکتر هوشنگ کاوسی)، 'باباکوهی' (داود ملاپور)، 'قیصر' که توسط مسعود کیمیایى ساخته شد و با توجه به صاحب‌نظران مواجه شد و بحث‌هاى موافق و مخالفى را برانگیخت و کسانى چون سیروس الوند، ابراهیم گلستان، پرویز دوائی، هژیر داریوش، دکتر کاوسی، دریابندرى و ... به بحث دربارهٔ آن پرداختند. این فیلم، پرفروش‌ترین فیلم سال و مبدأ تازه‌اى براى فیلم‌سازان تجارى شد. بحث‌ها بر سر این فیلم ادامه یافت تا فیلم گاو از راه رسید.

در فاصلهٔ دو فیلم 'قیصر و گاو' فیلم 'امشب دخترى مى‌میرد' (مصطفى عالمیان) روى پرده رفت. فیلم 'گاو' با تحقیق فراوان کارگردان آن داریوش مهرجویى و پیشنهاد غلامحسین ساعدى ساخته شد. 'گاو' با حضور بازیگران توانا و قانع و امکانات امور سینمایى وزارت فرهنگ و هنر ساخته شد. این فیلم نخستین بار در شهریور ۱۳۴۸ در جشن هنر عرضه شد و به شهرت دست یافت. سپس کران عمومى یافت. پیرامون این فیلم بحث و جدل‌هاى زیادى از سوى صاحب‌نظران و منتقدان صورت گرفت. این فیلم در جشنواره فیلم‌هاى سینمایى ایران، دومین فیلم برگزیدهٔ جشنواره معرفى شد و دو سال بعد از نمایش در ایران، بدور از چشم مسؤولان روانهٔ جشنوارهٔ ونیز شد که نتیجهٔ فوق‌العاده‌اى به همراه آورد (شهریور ۱۳۵۰، سپتامبر ۱۹۷۱) و مورد تحسین و تمجید فراوان منتقدان و صاحب‌نظران قرار گرفت. فیلم گاو برگزیدهٔ مجمع بین‌المللى منتقدان فیلم نیز شد و مجمع در ذیل دیپلم افتخارى که به داریوش مهرجویى داد این مطلب را نوشته بود: 'این جایزه به خاطر زیبایى پرجذبهٔ تصویرى و حساسیت انسانى و شاعرانه‌اى که فیلم‌ساز در نشان دادن یک محیط اجتماعى کوچک داشته است به فیلم گاو داده مى‌شود.'

مهرجویى مورد تحسین منتقدان سرشناس و فیلم‌سازان نام‌آورى چون لوکینوویسکونتی، وتیوریادسیکا و فدریکوفلینى قرار گرفت.

فیلم گاو پس از موفقیت در جشنوارهٔ ونیز مدت کوتاهى روى پردهٔ سینما کاپرى رفت و بشدت مورد استقبال قرار گرفت. این فیلم در جشنواره‌هاى لندن و شیکاگو نیز به نمایش در آمد که مورد تحسین واقع شد. و در شیکاگو جایزهٔ 'هوگو' بهترین بازیگر جشنواره را براى انتظامى به ارمغان آورد.

در سال ۱۳۴۹ جهش و تحول محسوسى در رونق اقتصادى سینماى ایران نسبت به سال‌هاى گذشته اتفاق افتاد. این سال با ۵۸ عنوان فیلم تفاوت کمّى با سال گذشته خود نداشت، اما موفقیت تجارى سینماى ایران فعالیت‌هاى تولیدى را مضاعف کرد.

از گروه‌ فیلم‌هاى تجارى سال ۴۹ این عناوین را مى‌توان برشمرد:

'شیرین و فرهاد' (اسماعیل کوشان)، 'شهر هرت' (منوچهر صادق‌پور)، 'سکهٔ شانس' (ایرج قادری)، 'خشم عقاب‌ها' (ایرج قادری)، 'پسر زاینده‌رود' و 'آفتاب مهتاب' (حسین مدنی)، 'باباکرم' (سرهنگ محمد شب‌پره)، 'دور دنیا با جیب خالی' (خسرو پرویزی)، 'آیینهٔ زمان' و 'جنجال عروسی' (احمد نجیب‌زاده)، 'اجل معلق' و 'تاکسى عشق' (نصرت‌الله وحدت)، 'عقاب طلایی' و 'رام کردن مرد وحشی' . 'مرد وحشی' (کمال دانش)، 'قوزبالاقوز' و 'حادثه‌جویان' (مهدى امیر‌قاسم‌خانی)، 'نامادری' و 'على بى‌غم' (عباس کسائی)، 'قصهٔ شب یلدا' (ساموئل خاچیکیان)، 'آژیر خطر' (مهدى میرصمدزاده)، 'فریاد انسان‌ها' (نادر قانع)، 'میوۀ گناه' (محمود کوشان)، 'دزد و پاسبان' (محمود کوشان)، 'آدم و حوا' و 'قسمت' (امیر شروان)، 'از یاد رفته' (محمد زرین‌دست)، 'جمعهٔ شرین' (بهرام رى‌پور)، 'ارادتمند شما عزرائیل' و 'بارگاه شیطان' و 'جعفر و گلنار' (منوچهر قاسمی)، 'ساقی' (جمشید شیبانی)، 'کمربند زرین' (امیرشروان، پرویز خطیبی)، 'جوانى هم عالمى داره' (عباس دستمال‌چی)، 'یاقوت سه چشم' (آخرین ساختهٔ آرامائیس آقامالیان)، 'سفر پرماجرا' (محمدعلى روح‌بخش)، 'سوگلی' (فریدون ژورک)، 'لیلى و مجنون' (یاسمی)، 'شهر گناه' (محمدعلى زرندی)، 'قهرمانان نمى‌میرند' (سیروس جراح‌زاده)، 'مردى از جنوب شهر' (صابر رهبر)، قهرمانان (ژان نگلسکو، کارگردان امریکایی)، 'زیباى جیب‌بر' و 'حسن فرفره' (رضا صفائی)، 'مرید حق' (نظام فاطمی)، 'کوچه‌مردها' (سعید مطلبی)، 'پایان تاریکی' (حسن شیروانی)، 'دختر ظالم بلا' (عزیزالله بهادری)، 'رسوایی' (اسماعیل پورسعید).